“Broonk van vreuger nao noe”
Samengesteld door Cyriel Martinussen en Hélène Martinussen
Wanneer in de middeleeuwen een kerkgebouw werd opgeleverd, dan wijdde men dat in met veel uiterlijk vertoon, compleet met processie en rondgang van het Allerheiligste. Na afloop deden de deelnemers zich te goed aan spijs en drank, samen met familie en vrienden. Vanaf de 13e eeuw was het in het bisdom Luik, waartoe onze streken behoorden, gebruikelijk om dit soort ‘kerckemissen’ jaarlijks te herhalen rond Sacramentsdag. Dit groeide uit tot de processie en kermis zoals we die nu nog kennen.
Boerencultuur
Tot ongeveer 1900 heerste in onze streek een zekere feodale structuur; in Mheer en Eijsden bestaat die nog een beetje. Binnen de besloten dorpsgemeenschap van Sint Geertruid en de omringende gehuchten was eerder sprake van een rijke boerencultuur. Onder de bewoners - kleine boeren en handwerklieden die sober en spaarzaam leefden – heerste een sterke verwantschap en onderlinge verbondenheid. Dit kwam vooral tot uiting bij de jaarlijkse Bronkkermis. Dat was voor deze mensen het ideale moment om de zorgen van alledag en de zware arbeid even te vergeten.
Kerk en dorp
Tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw was de invloed van de kerk op de dorpsgemeenschap groot. Godsdienst en dagelijks leven waren nauw met elkaar verbonden. Na een periode waarin er minder belangstelling was voor de Broonk en haar tradities, volgde met de heroprichting van het jonkheid in 1975 en de oprichting van het Bronkcomité Sint Geertruid in de jaren ’80 een ommekeer. Samen ijvert men sindsdien voor het behoud van de tradities en gebruiken rond de Broonk. Het Bronkcomité bestaat uit vertegenwoordigers van o.a. kerkbestuur, schutterij, fanfare, jonkheid en heemkundevereniging. Ze geven elk jaar een folder uit met informatie over de historie en de organisatie van de Broonk. De huidige Broonk in Sint Geertruid is uitgegroeid tot een vier dagen durend feest: ingetogen, plechtig en met veel pracht en praal tijdens de processie op zondag, gezellig en soms uitbundig op zaterdag, maandag en dinsdag.
Wanneer in de middeleeuwen een kerkgebouw werd opgeleverd, dan wijdde men dat in met veel uiterlijk vertoon, compleet met processie en rondgang van het Allerheiligste. Na afloop deden de deelnemers zich te goed aan spijs en drank, samen met familie en vrienden. Vanaf de 13e eeuw was het in het bisdom Luik, waartoe onze streken behoorden, gebruikelijk om dit soort ‘kerckemissen’ jaarlijks te herhalen rond Sacramentsdag. Dit groeide uit tot de processie en kermis zoals we die nu nog kennen.
Boerencultuur
Tot ongeveer 1900 heerste in onze streek een zekere feodale structuur; in Mheer en Eijsden bestaat die nog een beetje. Binnen de besloten dorpsgemeenschap van Sint Geertruid en de omringende gehuchten was eerder sprake van een rijke boerencultuur. Onder de bewoners - kleine boeren en handwerklieden die sober en spaarzaam leefden – heerste een sterke verwantschap en onderlinge verbondenheid. Dit kwam vooral tot uiting bij de jaarlijkse Bronkkermis. Dat was voor deze mensen het ideale moment om de zorgen van alledag en de zware arbeid even te vergeten.
Kerk en dorp
Tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw was de invloed van de kerk op de dorpsgemeenschap groot. Godsdienst en dagelijks leven waren nauw met elkaar verbonden. Na een periode waarin er minder belangstelling was voor de Broonk en haar tradities, volgde met de heroprichting van het jonkheid in 1975 en de oprichting van het Bronkcomité Sint Geertruid in de jaren ’80 een ommekeer. Samen ijvert men sindsdien voor het behoud van de tradities en gebruiken rond de Broonk. Het Bronkcomité bestaat uit vertegenwoordigers van o.a. kerkbestuur, schutterij, fanfare, jonkheid en heemkundevereniging. Ze geven elk jaar een folder uit met informatie over de historie en de organisatie van de Broonk. De huidige Broonk in Sint Geertruid is uitgegroeid tot een vier dagen durend feest: ingetogen, plechtig en met veel pracht en praal tijdens de processie op zondag, gezellig en soms uitbundig op zaterdag, maandag en dinsdag.
Broonk van dag tot dag
Bronkzaterdag
Na het oprichten van erebogen langs de bronkroute, haalt het jonkheid hun kapitein af, samen met fanfare en schutterij. Na de H. Mis voor de levende en overleden leden kondigen kamerschoten de opening van de Broonk aan. Dan volgen een korte herdenking op het kerkhof en het traditionele fotomoment. Vervolgens trekt het hele gezelschap naar de Dorpstraat. De nieuwe kapitein opent de Broonk met het Segietersj volksleed en biedt vervolgens de eerste glazen van het kapiteinsbier aan, aan afgevaardigden van kerkbestuur, schutterij en fanfare. Deze laatste zorgt met het spelen van reimuziek voor de passende muzikale omlijsting.
Bronkzondag
De processie is het belangrijkste onderdeel van het bronkfeest. In de week die er aan voorafgaat heerst in het dorp grote bedrijvigheid: wegen worden geveegd, bermen gemaaid; men werkt de gevels bij van woningen en stallen en ruimt het erf op. Inwoners en jonkheid brengen alvast de eerste versieringen aan en bouwen rustaltaren op. Dan is het zover. Met het blazen van de reveille langs de bronkroute om 5.00 uur ’s ochtends herinnert de schutterij de mensen er aan dat het bronkzondag is. Vlak van tevoren markeren inwoners de wegen waarlangs de processie uittrekt met vlaggetjes en vaantjes. Ook worden er bloemen gestrooid en bloemtapijten aangelegd. Na de mis van 9.00 uur stellen de deelnemers aan de processie zich op in de Eindstraat. Klokgelui markeert het vertrek van de processie. In een cyclus van drie jaar trekt men achtereenvolgens door het dorp, naar Herkenrade en Bruisterbosch of naar Libeek en Moerslag. De schutterij vormt - inclusief bielemannen met berenmutsen op en schootsvellen voor - de kop van de stoet. Tijdens de processie wordt het verkeer omgeleid. Met zijn beste pak aan, of in de kleding van de vereniging waartoe men behoort, loopt men in de stoet mee. De fanfare speelt processiemarsen en het parochiële zangkoor zingt toepasselijke muziek. Bij elk rustaltaar is er een korte plechtigheid waarbij de ‘room shooting crew’ kamers schiet. De slotceremonie is bij het rustaltaar in de Eindstraat. Pastoor richt zich tot alle deelnemers, het koor zingt en de fanfare speelt een andante. Daarna wordt de processie ontbonden… voor velen hét moment om de keel te spoelen met een koel glas bier!
Bronkmaandag
Na de H. Mis voor de levende en overleden leden van Schutterij Sint Joseph volgt een korte herdenking op het kerkhof. Dan is het tijd voor het Koningmeisteken bij het schutterslokaal. De nieuwe koning en koningin worden officieel gehuldigd en men neemt afscheid van het oude koningspaar. Aansluitend wordt het koningsbier geschonken en gedronken. Belangstellenden kunnen zich ‘sjöt’ laten maken door een vrijwillige donatie aan de schutterij en het drinken van een glas koningsbier onder het vaandel van de schutterij. En ondertussen speelt de fanfare vrolijke reimuziek.
Bronkdinsdag
Dit is de dag van het ‘paolhowwe’*. De schutterij trekt in de late middag vanaf het schutterslokaal onder begeleiding van de fanfare, jonkheid en vele dorpsgenoten nog eens langs de processieroute. Stoere bielemannen hakken de door buurtbewoners geplante palen om, waarna het gezelschap weer verder trekt. Niemand hoeft dorst te lijden tijdens de rondgang want het jonkheid heeft langs de route een aantal drankbuffetten ingericht. Tegen het einde van de avond arriveert de stoet in de Eindstraat en vellen de bielemannen de laatste paal. Kapitein en koning bedanken iedereen waarna de Broonk op een gezellige manier word afgesloten.
*Over de oorsprong van het ‘paolhowwe’ zijn de bronnen verdeeld. Sommigen verwijzen naar de theorie dat in vroeger tijden de Sacramentsprocessie wel eens werd verstoord; ‘andersdenkenden’ wierpen dan versperringen op de broonkroute. Om die obstakels op te ruimen liepen er in de stoet mannen met grote bijlen mee. Anderen gaan niet mee in deze theorie en zien de aanwezigheid van de schutterij in de processie eerder als een teken van betrokkenheid en verbondenheid van de schutterij met de Kerk.